Analiza omawia znaczenie znaczenie jedności warstwy obrazowej i dźwiękowej w dziele filmowym na przykładzie dwóch scen z filmu Popiół i diament Andrzeja Wajdy ze zdjęciami Jerzego Wójcika.
Pierwsza scena to rozmowa Andrzeja z majorem Florianem. Obaj są w konspiracji. Po zakończeniu wojny nie złożyli broni i walczą z wprowadzanym w Polsce systemem komunistycznym. Są żołnierzami wyklętymi. Przez otwarte okno widać jadące czołgi i maszerujących, śpiewających żołnierzy sowieckich. Major zamyka okno. Rozmowa dotyczy wątpliwości Andrzeja związanych z zabiciem sekretarza partii Szczuki. Major przekonuje Andrzeja, że walka jest dla niego jedynym rozwiązaniem. Za przekonania polityczne grożą mu prześladowania i więzienie.
Słowom majora towarzyszą kładące się na suficie pokoju podłużne cienie, rzucane przez światło przejeżdżających czołgów. Przesuwające się cienie przypominają swoim kształtem kraty. Warstwa obrazowa tworzy jedność z warstwą dialogów, buduje i wzmacnia wymowę sceny.
Druga analizowana scena to zbliżenie Maćka z Krystyną w pokoju hotelowym. Jerzy Wójcik pokazuje twarz Maćka Chełmickiego na krótko przed śmiercią bohatera. Maciek jest w czasie tej rozmowy nieobecny, jego oczy zdają się patrzeć w przyszłość, wyrażają jego wewnętrzne rozdarcie, sytuację tragiczną, dla której nie ma dobrego rozwiązania.
Jest to stan zawieszenia pomiędzy koniecznością walki a miłością i marzeniami o normalnym życiu. Sposób sfotografowania twarzy bohatera przez Jerzego Wójcika sprawia, że staje się ona portretem świata wewnętrznego. Rozmowie Maćka z Krystyną towarzyszą dźwięki dochodzące z sąsiadującego pokoju zajmowanego przez Szczukę, którego Maciek ma zabić. Stają się one istotnym elementem sceny współtworzonej przez jedność przeciwieństw.
Seweryn Kuśmierczyk
